Hg: Hildegarda de Bingen (1098-1179)
beneditar
abadesa, buruzagi monastikoa, mistikoa, iragarlea, mediku, musikagile eta idazlea izan zen.
Bl: Alice Augusta Ball (1892–1916)
1940ko antibiotikoen agerpenera arte legenarraren kontra izan zen tratamendurik
eraginkorrena garatu zuen kimika estatubatuarra izan zen.
Sc: Bodil Schmidt-Nielsen (1918-2015) Bere lehen lanak fosforoaren eta
kaltzioaren metabolismoari buruz izan ziren.
Mg: Lynn Margulis (1938-2011),
doktoregoa eskuratu zuen genetikaren alorrean, 1965. urtean
Ap: Virginia Apgar (1909)
anestesian eta pediatrian espezializatu zen mediku estatubatuarra izan zen.
Apgar-en testa, haurren hilkortasunak nabarmen mundu guztian txikiagotu dituen
jaioberrien osasuna ebaluatzeko erabilitako metodoa sortu zuen.
T: Trotula de Salerno (1110-1160).
Mediku
eta medikuntzari buruzko idazlea izan zen. Bere liburuetan emakumeen arazoei
buruz hitz egin zuen, menstruazioa eta erditzea
tarteko. Erditzeko minen aurka opiazeoak ematearen alde idatzi zuen, garaian debekatutako
praktika. Antzutasuna
emakume zien gizonen arazoei zor zitekeela zioen, garaian emakumeen arazoa
baino ez zela uste zen bitartean.
Bw: ElizabethBlackwell (1821-1910). Mediku
lanbidean sartu zen Estatu Batuetako eta mundu osoko lehen
emakumea izan zen.
Ng: FlorenceNightingale
(1820-1910). Erizaintzaren
lehenengo eredu kontzeptualaren sortzailea izan zen. Oso gaztetatik,
matematikan nabarmendu zen, gero bertan jasotako ezagutzak osasunaren
estatistikan eta epidemiologian aplikatzeko.
Sv: Nettie Stevens (1861-1912). Estatubatuar
genetista
bat izan zen. Bere ekarpen garrantzitsuenetako bat sexua zehazten duten kromosomak
deskribatzea izan zen. Enbriologian eta zitogenetikan ere hainbat ekarpen egin
zituen.
Wt: Linda R. Watkins (1954) biokimika
eta fisiologo estatubatuarra, minaren tratamendu neuronaleko gako bezala zelula
glialesen aurkitzailea.
Kl: Frances Oldham Kelsey (1914-2015) Farmakologoa eta medikuntzako doktorea
izan zen. Elikagaietako eta Botiketako Administrazioaren gainbegiralea
izateagatik 1960 urteak eta 1961
bitartean, bere segurtasunari buruzko zalantza batzuk zituenez Estatu Batuetan
talidomida botika merkaturako irteera baimentzeari uko egin zion.
Ch: Emmanuelle Charpentier (1968)
mikrobiologo
eta biokimikaria da. CRISPR-Cas9-a bakterio-sistema immunologikoaren mekanismo
molekularrak deszifratu eta bere aplikazioa ingeniaritza genetikoan.
Do:Jennifer Doudna (1964)
Orain bere laborategia lanean ari da ARNrekin erlazionatuta dauden prozesu biologikoen
ulermenean.
Lm: Rita Levi-Montalcini (1909-2012). Neurologian espezializatutako zientzialaria izan zen. 1986ko Medikuntzako eta Fisiologiako Nobel Saria irabazi zuen, Stanley Cohen-ekin batera, nerbio sistemaren lehen hazkuntza faktorearen aurkikuntza egiteagatik.
Nu: ChristianeNüsslein-Volhard (1942).
Alemaniar biokimikaria
da. 1995ean
Medikuntzako
Nobel saria jaso zuen Eric
Wieschaus eta Edward Lewisekin batera, enbrioiaren
garapen goiztiarraren kontrol genetikoari buruz egindako lanarengatik.
Br: ElizabethHelen Blackburn (1948)
estatubatuar hiritartasuna duen biokimikari australiarra da. 2009. urtean Carol Greider, Jack W.
Szostak eta hirurek Medikuntzako Nobel Saria irabazi zuten telomeroak
sortzen dituzten telomerasa entzimak
aurkitzeagatik.
Gr: CarolynWidney Greider (1961)
Biokimika estatubatuarra da. Telomerasa-ko aurkitzailea, telomeroak DNAren
bikoizketan zehar eratzen dituen entzima. Elizabeth Blackburn-ekin eta Jack
Szostak-ekin batera jaso zuen 2009an Medikuntzako Nobel Saria.
Y: YouyouTu (1930)
zientzialari bat da, medikua eta kimika farmazialari txinatarra, artemisinina
(ere dihidroartemisinina bezala ezagututa), malaria, zeinekin milioika bizitza
salbatu zituen, tratatzeko erabilita, estalgabetzeagatik ezagututa. Bere
ikerketengatik Medikuntzako Nobel Saria jaso zuen 2015ean.
Bt: PatriciaBath (1942-2019) oftalmologo
bat, asmatzailea, estatubatuar humanista eta akademikoa izan zen. Bere
asmakizunen artean, nabarmentzen da Laserphaco Probe-aren sortzailea,
ur-jauzi-tratamendu laserrerako tresna baten, izateagatik
Yw: Rosalyn S. Yalow (1921-2011)
Solomon Bergsonekin batera, intsulina
hartzen zuten gaixoek hormona horren kontrako antigorputzak sortzen zituztela
aurkitu zuen. Baieztapen horrek metodo irrati-immunologikoa lantzera eraman
zuen, zeinak hormona peptidikoen
dosifikazioa ahalbidetzen baitzuen. Metodo horiek aplikazio ugari izan zituzten
fisiologia endrokrinoan.
Sn: Françoise Barré-Sinoussi (1947), zientzialaria
da, birologian aditua. 2008 urteko Medikuntzako Nobel Sariaren irabazlea izan
zen, Luc Montagnier eta Harald zur Hausenekin
batera. Sinoussik eta Montaignerrek, sariaren erdia irabazi zuten, HIESaren aurkikuntzagatik.
El: Gertrude Belle Elion (1918-1999) biokimikari
eta farmakologista estatubatuarra izan zen, 1988an Medikuntzako
Nobel Saria jaso zuena. Hauek dira Elionen aurkikuntza nagusiak:
6-merkaptopurina, leuzemia tratatzeko; Azatioprina, lehen gai immuno-supresiboa,
organoen transplanteetan erabilia ;Alopurinol, hezueria
tratatzeko; Pirimetamina, malaria tratatzeko; Trimetoprim, meningitia,
septizemia
eta iraitz eta arnas aparatuko bakterio infekzioak tratatzeko; Aziklovir, herpesa
tratatzeko.
Co: Gerty Cori (1896-1957) Glukogenoa
—glukosaren eratorria— muskulu-ehuneko azido laktiko bihurtzen den eta gero
gorputzean birsintetizatzen duen mekanismoa aurkitzeagatik eta energia-iturri
bezala biltegiratzeagatik (Cori-ren
zikloa bezala ezagututa) jaso zuen
Nobel Saria Carl bere senarra eta Bernardo
Houssay fisiologo argentinarrarekin partekatuta.
Ck: Barbara McClintock (1902-1992) Informazio
genetikoa ez dela egonkorra, mugikorra baizik, eta masa genetikoaren leku
aldaketak inguruko geneen jokaera alda dezakeela aurkitu zuen. 1983an Medikuntzako Nobel Saria eman zioten, masa
genetikoan dauden egitura mugikorrez egindako ikerketengatik.
B: Linda B. Buckv (1947) Richard
Axelekin batera 2004ean Medikuntzako Nobel Saria eman zioten, “usaimen-hartzaileak
eta usaimenaren sistemaren antolaketa” egindako ikerketengatik.
Ms: May-Britt Moser (1963) 2014ean
Medikuntzako Nobel Saria eman zioten(John O’Keefe y Edvard Moser-ekin batera) jarrera hartze-sistema garunean
diren zelulak aurkitzeagatik.
Sl: Margarita Salas
(1938) Bere
ekarpen zientifiko handienen artean nabarmentzen ditu informazio genetikoaren
irakurketaren helbideragarritasunaren erabakia eta polimerasa DNAren Φ29 fago-aren karakterizazioa, aplikazio
bioteknologiko anizkunak ditu eta bere DNAren anplifikazioaren ahalmen
altuagatik dituenak.
Vr: María Vallet Regí Lan ikertzaile
zabala, diziplina anitzeko ikuspegiak markatuta, egin zuen 550 argitalpen
zientifiko baino gehiagotan irudikatuta Web of Knowledge, kimika-areetan eta
material-zientzian gehiengoa.
Bc: María Antonia Blasco Marhuenda (1965), biologo espainiar
da telomero-etan eta telomerasa-n espezializatua.
Ni: Ángela Nieto (1960) zientzialari
espainiarra da , Biokimikan eta Biologia Molekularrean aditua.
Zn: Isabel Zendal Gómez (1773
- ?)Francisco Xavier Balmis-en Txertoaren
Espedizio Filantropiko Errealean parte hartu zuen umeak zainduz, espedizioaren
helburua Amerikara eta Filipinetara baztangako
txertoa eramatea izan zen.
Bd: Lina Badimón Maestro (1953)
fisiologo espainiarra, ikerketa kardiobaskularretan aditua, da.
Mo: Gabriella Morreale de Castro (1930 –2017) kimikari
italoespainiarra
izan zen, Espainiako
endokrinologia
modernoaren aintzindari.
Tiroideari
buruzko bere ikerketak iodo
gabeziak eragindako goloa
Espainian
praktikoki desagerraraztea lortu zuen, iododun gatza komertzialki saltzean, eta
haurdun dauden emakumeei, fetuaren garunaren garapen egokia bermatzeko, iodo
osagarriak ematearen erabakian lan erabakiorra egin zuen.
iruzkinik ez:
Argitaratu iruzkina